Tarih, “resmî” ve “gayri resmî” olmak üzere iki kulvara ayrılmıştır. Her ikisinin de kahramanları ve hainleri, doğruları ve yanlışları birbirinden farklıdır. Resmî tarihte statükonun temel dayanakları, statükoyu var edenlerin kahramanlıkları ve ona karşı gelenlerin hainlikleri anlatılır. Doğal olarak etkileme gücü geniştir. Zira statüko, bu tarihi nesillere edebiyat, sanat, eğitim adı altında vermektedir.

Gayri resmî tarih ise aslında bir başkaldırıdır. Beyinleri yıkanan nesiller içinden kendini bir şekilde kurtaranların, hakikat arayışının neticesidir. Bu haliyle geniş halk kitleleri tarafından çok da kabul görmez. Ona hep kuşkuyla bakılır ve mesafeli yaklaşılır.

Toplumun birincil önceliği hakikate ulaşmak değildir. Bilakis, statükonun doğrularıyla oluşturulmuş dünyanın dışına çıkmak istemez. Kendisine çizilen dünyanın doğrularıyla çelişen hakikatlerle karşılaştığında, hakikati almak yerine onu tevil etme yolunu tercih eder. Mesela; Mustafa Kemal’in “ateist olduğuna” dair tarihçilerin açıkladığı belgeler karşısında genel tavır, bunların kasıtlı olarak ortaya atılmış iftiralar olduğu yönündedir. Başka bir konuda başka bir belge açıklanmış olsa ona da aynı şekilde yaklaşacakları muhakkaktır. Zira kafasında çizmiş olduğu Mustafa Kemal ile uyuşmayan her şey reddedilir.

Tarih ve toplum işte böyledir. Hakikati kabul ettirmenin hakikate ulaşmaktan zor olduğu bir zaman diliminde yaşıyoruz. Toplumların algıları, kökten değişim gerektiğine inanmaya başladığında açılır. O zamana kadar İslâm davetini taşıyanların yapacağı şey, ısrarla hakikatin peşinden koşmaktır. Biz de öyle yapacağız ve bu makalede Hilâfet’in kaldırılışının perde arkasını, başlıklar altında anlatmaya gayret edeceğiz.

“Hilâfet, Etkisiz Bir Kurumdu!”

Kemalizm’in “Das Capital”i konumundaki Nutuk’a dayandırılarak Hilâfet’in “işlevsiz bir kurum olduğu, hiçbir işe yaramadığı” söylenir durur. Elbette kaldırdıkları bir kurum hakkında, “Dünya Müslümanlarının bize sevgi ve saygıyla bakmasını sağlayan, çok işlevsel bir kurumdu” demeyeceklerdir. Geçmişi kötüleme, tüm kötülükleri geçmişe havale etme, statükoların genel bir uygulamasıdır.

Hilâfet’in ne derece önemli bir kurum olduğunu anlamak için İttihat ve Terakki’nin meşhur adamlarından -sonradan tövbe etmiş ve pişmanlık duymuş- Rıza Tevfik’in anılarından bir alıntı yapmak yeterli olacaktır:

“Bir gün Talat’a (Talat Paşa) dedim ki: ‘Biz bu ihtilal için ecnebi sefirlerden hayli teşvik gördük. İşte hürriyeti ilan ettik. Gidelim bu süferayı ziyaret edelim, teşekkür edelim.’

Evvela İngiliz Sefarethanesine gittik. Galatasaray’daki o muhteşem binayı tam bir ölü sessizliği içinde bulduk. Ben emin idim ki, sefir de dâhil olmak üzere bütün sefaret erkânı içerde idi. Fakat bizi karşılayan sefaret kavası, kimi sorduksa ‘Yok’ dedi. Çok soğuk bir âdem-i kabul idi bu. Bir mânâ veremeden dönmüştük.

Oğlum Said, İngiltere’de oturuyordu. Onu ziyarete Londra’ya gitmiştim. Said’e İskoç asilzadelerinden Lord Nicholson cenapları hayli yardım etmişti. Hem bu alakalarına teşekkür etmek hem de eski dostluğu bir daha ihya eylemek üzere ziyarete gittim. Sohbet sırasında İstanbul Sefaretinin bize gösterdiği o soğuk âdem-i kabul hatırıma geldi. Lord cenaplarından sebebini sordum.

– Dostum Rıza Tevfik Bey! Biz İngilizler Jön Türkleri teşvik ettik. Onlardan büyük bir netice bekliyorduk. İhtilal olacak, istibdad ile beraber sultan da ve bahusus temsil ettiği Hilâfet müessesesi de alaşağı edilecek. Fakat aldanmış olduk. Beklediğimiz neticeyi alamadık. Zira ihtilal yaptınız, gerçi Kanun-u Esasi geldi. Fakat Sultan da, Hilâfet müessesesi de halen yerinde baki.

Lord cenaplarına tekrar sordum.

– İngiltere devlet-i fehimesini Hilâfet müessesesi bu derece şiddetle neden alakadar ediyor?

– Dostum Rıza Tevfik Bey! Biz Mısır’da, bilhassa Hindistan’da İslâm kitlelerini idaremiz altına alabilmek için milyonlarca altın harcadık, muvaffak olamadık. Hâlbuki Sultan? Yılda bir defa bir selam-ı şahane, bir de Hafız Osman Kur’an-ı Kerim’i gönderiyor, bütün İslâm ümmetini hudutsuz bir hürmet duygusu içinde emrinde tutuyor. İşte biz ihtilalden ve siz Jön Türklerden ihtilal sonunda sultanların da, Hilâfet’in de, yani bir selam-ı şahane ve bir Hafız Osman Kur’an’ı ile kitleleri avucunda tutan kuvvetin de devrilmesini bekledik, aldandık. İşte bu sebeple bir soğuk âdem-i kabul gördünüz.”

Hilâfet’in işlevselliği ya da işlevsizliği, onu elinde tutanla alakalıdır. Halife Abdülhamid, Hilâfet’i dünya Müslümanlarını zinde tutmak ve birlik olmaları için gayet başarılı bir şekilde çalıştırmışken Abdülhamid’i tahttan indirerek Meşrutiyet ilan eden İttihat ve Terakki hükümeti Abdülhamid’in mirasını çarçur etmiş ve milliyetçiliği ön plana çıkartarak Müslüman halkları birbirine düşman etmiştir. Bu haliyle işlevsiz olan, Hilâfet müessesi değil iktidardır.

“Hilâfet, İngilizlere Rağmen Kaldırıldı!”

Belki Müslüman yazarlardan, tarihçilerden biri “Hayır, Hilâfet’in kaldırılmasını bilakis İngilizler istedi.” demiş olsa taraflı yaklaşmakla itham edilebilir. Bu ithamlara maruz kalmamak için sizlere Solcu hatta Marksist Kemal Tahir’den örnek vermek istiyorum.

Ali Osman Eğilmez, “Türkiye Cumhuriyeti Tarihine Giriş” adlı kitabının 221. Sayfasında; “Kemal Tahir’in şu iddialarına hangi merci, hangi inkılap tarihi profesörü cevap verecek bakalım” dedikten sonra şunları sıralamaktadır:

“İngilizler, Vahdettin’e karşı Mustafa Kemal’i tuttu.”

“Mustafa Kemal, İngiliz çıkarlarına hizmet etti.”

“İngilizlerin halifelikten yana olduğu yalandır.”

“Halifelik, dış anlaşmalara uyularak kaldırıldı.”

“Atatürk ilkeleri halka karşı, bu ilkelerin arkasına saklanarak namussuz dolaplar çevrildi.”

“İngilizler, Mustafa Kemal hareketini tuttu, geliştirdi ve zafere ulaştırdı. Mustafa Kemal, İngiliz Entelicans servisine hizmet teklif etti, Anadolu’ya geçtikten sonra İngilizlerle Hilâfet’i kaldırmak şartıyla anlaştı.”

“Emperyalistler ve bilhassa İngilizler için Hilâfet’in kaldırılması zorunluluktu, bunun Hristiyan güçlerle yapılması İslâm dünyası tarafında tepki uyandıracağından uygun bulunmadı, ‘işi içeriden kıvıracak adam arandı’ buna da Mustafa Kemal ve arkadaşları talip oldu.”

“Misak-ı Milli’yi İngilizler hazırladı. İngilizlerin biricik şartı laik bir devlet kurulması idi.”

“Kurtuluş Savaşı’nda işgalci Fransızlar, İtalyanlar Mustafa Kemal’i destekledi, İngilizler de Osmanlı mirasından ve halifelikten vazgeçmek şartıyla aynı şeyi yaptı.”

Hilâfet’in İngiliz maharetiyle kaldırıldığıyla alakalı daha birçok belge sunmak elbette mümkün. Ancak tek bir belge, Hilâfet’in kaldırılış sürecini anlatmak için yeterli olacaktır.

Türk Tarih Kurumu Başkanlığı yapmış, Prof. Dr. Metin Hülagü, 21 Temmuz 2018 tarihinde kaleme aldığı makalede, “kendisinin bizzat gördüğü” bir yazışmadan bahsetmektedir:

“Kemal Ohri, 1947 yılında Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye göndermiş olduğu mektubunda, Lozan Antlaşması öncesi Hilâfet ve saltanatı kaldıran Türk-İngiliz Gizli Antlaşması’nın hala yürürlükte olduğunu kendisine hatırlatmakta, antlaşmaya imza atan kişi olarak kendisine bu antlaşmanın İngiltere ile anlaşarak yine kendisi tarafından feshedilmesini teklif etmiştir.

Mektupta geçen ifadeler dikkatlice okunduğunda söz konusu antlaşmanın mahiyet ve neden imzalanmış olduğuna dair kesin bilgi olarak ortaya çıkan hususları şu şekilde sıralamak mümkündür:

1. Türkiye ile İngiltere arasında yapılmış gizli bir anlaşma mevcuttur.
2. Antlaşma, toplamda 4 maddeden oluşmaktadır.
3. Sözü edilen gizli anlaşma, Lozan Antlaşması (1923) öncesinde imzalanmıştır.
4. Antlaşmayı, İsmet İnönü imzalamıştır.
5. Gizli antlaşma, Lozan Antlaşması’na rağmen geçerliliğini korumuştur.
6. Gizli antlaşma, 1947 yılında hâlâ geçerli durumdadır. 
7. Gizli antlaşmanın içeriği, Hilâfet ve Saltanatın kaldırılmasını kapsamaktadır.
8. Gizli antlaşma, Türkiye’deki Dinî Eğitim Yasağını da içermektedir.
9. Lozan Antlaşması Hilâfet ve Saltanatı kaldırma sözü verilmesi neticesinde ancak imzalanabilmiştir.
10. Hilâfet ve Saltanat ilga edilmeden barış yapılamamıştır.
11. Antlaşmanın, İngiltere ile birlikte ilga edilmesi, Türkiye Cumhurbaşkanı’na defalarca teklif edilmişse de İngiltere’yi kızdırmamak adına bu teklifler dikkate alınmamıştır.”

“Hilâfet, Şer’i Değil Tarihî Bir Kurumdur; Kaldırılmasında Şer’an Bir Mahsuru Yoktur!”

Lozan Antlaşmasında İtilaf Devletlerinin ağır şartları Meclis’te tartışma konusu olmuştur. “İkinci Grup” olarak isimlendirilen vekiller, Lozan görüşmelerinden döndükten sonra antlaşma şartlarını Meclise sunduğunda İsmet İnönü’ye sert bir muhalefet göstermişlerdir. Meclis’teki bu tablonun gelecek için de tehlike arz ettiğini düşünen Mustafa Kemal ve ekibi, Meclisi seçimlere sürüklemiştir.

Yeni Meclis’e -ne gariptir ki- Lozan’a muhalefet eden 69 vekilden hiçbiri seçilememiştir. Yeni oluşan Meclis, tam da Mustafa Kemal’in istediği gibi “onay meclisi”dir.

II. Dönem başlar başlamaz Meclis’in ilk işi, Lozan Antlaşmasını onaylamak olmuştur. Ardından Hilâfet’in kaldırılış süreci hız kazandı. Hilâfet’in kaldırılmasıyla ilgili kanun teklifi sunuldu ve görüşmeler başladı.

İzmir vekili Seyyid Bey, Hilâfet’in kaldırılmasının şer’an herhangi bir sakıncasının olmadığını, Hilâfet’in dinî bir mesele olmayıp dünyevi bir mesele olduğunu uzun bir konuşmayla Meclise anlattı.

“Hilâfet dinî bir mesele değil dünyevi bir meseledir” iddiasını ele alalım:

Bir meselenin dinî ya da dünyevi olduğunu nasıl ayırt ederiz? “Bu dünyevidir, bu dinîdir” diyebilmemiz için elimizde bazı kıstasların bulunması gerekmez mi? Herkes kafasına göre böyle bir ayrım yapabilir mi?

Bir meselenin dinî ya da dünyevi olduğunu belirleyen kıstas, Şâri’in hitabıdır. Bir konu hakkında Şâri’in hitabı var ise o konu şer’i yani dinî bir meseledir. Zira şer’i hüküm, Şâri’in kulların fiilleriyle alakalı hitabıdır.

“Hilâfet, şer’i bir hüküm müdür, bir tercih midir, tarihsel bir olgu mudur?” sorusunun cevabını bulabilmemiz için Şari’in hitabına bakmamız gerekir. Allah Subhanehu ve Teâlâ şöyle buyurmaktadır:

[وَاَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِـعْ اَهْوَٓاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ اَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ اِلَيْكَؕ] “Aralarında Allah’ın indirdikleri ile hükmet! Onların hevâlarına tâbi olma ve Allah’ın sana indirdiklerinin bir kısmından (bile) seni saptırmalarından sakın!”[1]

Hükmetmek, kanunlar belirlemek ve toplum üzerinde bu kanunları tatbik etmektir. Kanun belirlemek için de, belirlenmiş kanunları topluma tatbik etmek için de devlet otoritesinin varlığı kaçınılmazdır. Allah’ın indirdikleriyle hükmetmek farzdır. Allah’ın indirdikleriyle hükmetmek için gerekli olan Hilâfet’tir; dolayısıyla Hilâfet de farzdır. Zira şer’i kaide der ki: “Bir farzı yerine getirmek için gerekli olan şeyler de farzdır.”

Bu, Kur’an-ı Kerim’de geçen Şâri’in hitabıdır. Müslim’in rivayet ettiği sahih bir hadiste ise Allah’ın Rasulu SallAllahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurdu:

“Her kim itaatten elini çekerse, Kıyamet Günü’nde lehine hiçbir delil bulunmaksızın Allah’ın karşısına çıkar. Her kim de boynunda beyat olmadan ölürse cahiliye ölümü ile ölmüş olur.”

Bey’at, halife ile ümmet arasında yapılan bir akitleşmedir. Bu hadis, Hilâfet’in farziyetine delalet eden Şari’in hitabıdır. Zira Allah ve Rasulü’nden gelen hitap, terk edilen şey hakkında şayet tehdit ve yergi içeriyorsa bu, o şeyi terk etmenin haram olduğunu göstermektedir. Hadiste geçen “cahiliye ölümüyle ölmüş olur” lafzı, Hilâfet’in farziyeti için bir karinedir.

Yine Müslim’in rivayet ettiği bir hadiste şöyle buyurmaktadır:

“İmam (hâlife) ancak (bir) kalkandır, O’nun arkasında savaşılır ve O’nunla korunulur.”

Bu hadiste ise halife, kalkana benzetilmiştir. Bu, övgü ifadesidir. Şari’in hitabı övgü içeriyorsa o fiili yapma talebi vardır.

Aynı şekilde sahabeler, Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem’in vefatından sonra kendi aralarında halife seçme işine girişmişlerdir. Ebu Bekir’den sonra Ömer’in, Ömer’den sonra Osman’ın, Osman’dan sonra Ali’nin (RadiyAllahu Anhum) “halife” olarak seçilmesi, sahabenin Hilâfet’in farziyeti ile alakalı icma ettiğini göstermektedir.

Tüm bunlardan sonra ortaya çıkan tablo şudur:

Hilâfet, dünyevi/siyasi bir mesele değildir. Hilâfet, tarihsel bir olgu da değildir. Bilakis Hilâfet, Şari’in açık hitaplarıyla farzdır. Yıkılana kadar -art niyetli kişiler haricinde- onun dinden bir parça ve farz olup olmadığına ilişkin herhangi bir tartışma yapılmamıştır.

Hilâfet’in kaldırılışının 100. Yılında tekrar hatırlatıyoruz ki Hilâfet, tercih değil yerine getirilmesi gereken bir farzdır; namaz gibi, oruç gibi, zekât gibi…